Các đại biểu (ĐB) đánh giá, hầu hết nội dung của dự thảo luật thể chế hóa kịp thời các quan điểm, chủ trương, định hướng của Đảng về đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả”; thực hiện phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, hợp lý giữa Trung ương và địa phương theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Dự thảo luật đã cơ bản tạo được hành lang pháp lý để xử lý những vấn đề thực tiễn đang đặt ra, tháo gỡ các điểm nghẽn về thể chế, giúp khơi thông nguồn lực, tạo các động lực mới, góp phần thúc đẩy phát triển đất nước. Việc sửa đổi toàn diện Luật Tổ chức chính quyền địa phương cùng các luật, nghị quyết trong kỳ họp bất thường lần thứ 9 này được các ĐB kỳ vọng sẽ là dấu mốc quan trọng trong tiến trình xây dựng pháp luật Việt Nam.

Tại phiên thảo luận, các ĐB tiếp tục đề nghị làm rõ hơn về vấn đề phân cấp, phân quyền giữa Chính phủ và chính quyền địa phương. Nhiều ý kiến quan tâm việc cần có những quy định rõ trong phân quyền, để bảo đảm chính quyền được phân quyền sẽ làm hết thẩm quyền của mình mà không ngại bị làm sai. Đáng chú ý, ĐB Trần Quốc Tuấn (Trà Vinh) đề nghị nghiên cứu lại quy định về tổ chức chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính theo hướng đổi mới tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị, để thúc đẩy phát triển. Lý do, theo ĐB, là hiện nay chúng ta đang tiến hành cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy để hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Theo ĐB Trần Quốc Tuấn, qua nhiều kỳ Đại hội Đảng, nhiều chủ trương, đường lối và định hướng của Đảng đã chỉ đạo phải đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm đô thị và đặc điểm vùng nông thôn, hải đảo. Thực tiễn cũng cho thấy, sau khi sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2019, các địa phương như TP Đà Nẵng, TPHCM và mới đây là TP Hải Phòng được Quốc hội cho phép thực hiện chính quyền đô thị, các nơi này đã triển khai, mang lại kết quả rất tốt. Do đó, trong điều kiện hiện nay, chúng ta đang tinh gọn tổ chức bộ máy, thì tổ chức chính quyền địa phương cũng cần phải được xem xét thận trọng để có thể thiết kế lại cho phù hợp đặc điểm của khu vực đô thị và nông thôn. Điều này hoàn toàn không trái với Hiến pháp. ĐB Trần Quốc Tuấn đề xuất, trong khi chưa thể đổi mới tổ chức chính quyền địa phương ở nông thôn, cần mạnh mẽ đổi mới tổ chức chính quyền địa phương ở đô thị như những nơi đã và đang thí điểm hiệu quả. Đây sẽ là cơ sở thực hiện tốt việc tinh gọn bộ máy hiện nay, tạo động lực thúc đẩy phát triển đất nước.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu

Về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, ĐB Trần Quốc Tuấn cho rằng, luật được thiết kế theo tư duy “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” và phân cấp, phân quyền mạnh mẽ. Do vậy, nếu thiếu thiết chế, cơ chế kiểm soát quyền lực có hiệu lực, hiệu quả khi chính quyền địa phương được phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, có thể xảy ra các trường hợp tha hóa quyền lực. Từ đó, ĐB đề nghị bổ sung vào dự thảo luật nguyên tắc “tăng cường kiểm soát quyền lực khi được phân cấp, phân quyền, ủy quyền”.

Đồng quan điểm trên, nhiều ĐB cũng đề nghị, cần quy định rõ vấn đề ủy quyền, phải có giới hạn về thời gian. Song song, cần bổ sung quyền hạn của UBND cụ thể hơn ở những nơi không tổ chức HĐND.

ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đồng tình, UBND ở cấp chính quyền địa phương hoạt động theo chế độ tập thể, nhưng cần mở rộng hơn quyền của chủ tịch UBND, đó cũng là mong muốn của các địa phương hiện nay.

Phát biểu tiếp thu giải trình dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, việc cơ quan chủ trì thẩm tra và soạn thảo thống nhất giữ nguyên mô hình chính quyền địa phương như hiện nay "nhằm đảm bảo tính ổn định tổng thể của cả hệ thống chính trị". Nếu điều chỉnh ngay sẽ có hẫng hụt trong vận hành hệ thống tổ chức và mô hình chính quyền địa phương. Vì vậy, mô hình vẫn tạm thời giữ nguyên. Bộ trưởng đề nghị Quốc hội ủng hộ phương án này, vì việc này cũng phù hợp trong bối cảnh cả nước đang thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy.

Bộ trưởng cho biết, Bộ Nội vụ đã phối hợp Ban Tổ chức Trung ương để đánh giá, nghiên cứu tổng thể mô hình tổ chức trong đó có tổ chức chính quyền địa phương. Chính quyền đô thị vẫn thực hiện theo các nghị quyết của Quốc hội. Đô thị trực thuộc Trung ương như Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Cần Thơ hay TP Huế có thể đề xuất điều chỉnh.

Theo Bộ trưởng Nội vụ, việc sửa Luật Chính quyền địa phương hướng đến tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, thực hiện nguyên tắc phân cấp, phân quyền và ủy quyền giữa Chính phủ với địa phương, đây là vấn đề cốt lõi, là đột phá rất lớn.