Trình bày báo cáo kết quả thực hiện, khó khăn vướng mắc trong triển khai 3 chương trình mục tiêu quốc gia trong giai đoạn 2021-2023, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết kết quả giải ngân vốn ngân sách nhà nước của các chương trình mục tiêu quốc gia. Cụ thể, năm 2021 đã giải ngân 1.078 tỷ đồng, đạt 88,95% kế hoạch; năm 2022 giải ngân hơn 14.468 tỷ đồng, đạt 42,49% kế hoạch. Căn cứ Nghị quyết số 69 của Quốc hội và Chỉ thị số 08 của Thủ tướng Chính phủ, các địa phương đã tiến hành các thủ tục kéo dài thời gian thực hiện. Đến 31/8/2023, kết quả giải ngân vốn đầu tư phát triển kéo dài đạt khoảng 58,47% (tổng vốn đã giải ngân trong năm 2022 và 8 tháng năm 2023 hơn 19.158 tỷ đồng, đạt 79,82% kế hoạch năm 2022).

Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng cho biết, công tác nghiên cứu, khảo sát, đánh giá đặc điểm tự nhiên, xã hội, văn hóa, rà soát mặt bằng pháp lý trong xây dựng các chương trình mục tiêu quốc gia, đặc biệt là Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, chưa được tiến hành đồng bộ, kỹ lưỡng ngay từ trước khi ban hành chính sách, quy định. Điều đó dẫn đến tình trạng còn có một số chính sách của chương trình mục tiêu quốc gia không phù hợp với thực tiễn hoặc thiếu cơ sở pháp lý để triển khai thực hiện, phải sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh. Bên cạnh đó, công tác xây dựng kế hoạch, nhiều địa phương chưa chủ động chuẩn bị tốt việc xác định nhu cầu danh mục, nguồn lực đầu tư dự án các cấp ngay từ đầu giai đoạn, đầu năm kế hoạch, có tâm lý đợi có vốn mới triển khai thực hiện...

Từ đó, Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép kéo dài thời hạn thực hiện, giải ngân đến hết 31/12/2024 đối với vốn ngân sách nhà nước của các chương trình mục tiêu quốc gia chưa giải ngân hết trong năm 2023 để đảm bảo đủ nguồn lực cho các địa phương tiếp tục triển khai thực hiện các nội dung, hoạt động của các chương trình. Đồng thời đề xuất thêm các cơ chế đặc thù tháo gỡ khó khăn, vướng mắc khác.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm trình bày báo cáo đề xuất, giải quyết kiến nghị của Chính phủ nêu rõ, đoàn giám sát thống nhất cao về sự cần thiết đối với việc Chính phủ trình Quốc hội xem xét, ban hành một số giải pháp, chính sách đặc thù để tháo gỡ vướng mắc, tạo thuận lợi cho các địa phương đẩy nhanh tiến độ thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia. Nhất là trong bối cảnh tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách nhà nước của các Chương trình này còn tương đối thấp và thời gian thực hiện còn lại không nhiều, trong khi đời sống người dân là đối tượng thụ hưởng còn nhiều khó khăn.

Căn cứ vào tình hình thực tiễn, đoàn giám sát đề nghị UBTVQH xem xét, đồng ý chủ trương đối với nội dung đề xuất của Chính phủ, cho phép quy định các nội dung về giải pháp, cơ chế đặc thù trong nghị quyết giám sát chuyên đề của Quốc hội mà không ban hành nghị quyết riêng. Về thời gian thực hiện, thống nhất với đề xuất của Chính phủ là chỉ áp dụng quy định đến hết năm 2025 để phù hợp với thời gian thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia. Sau đó, trên cơ sở đánh giá kết quả thực hiện các chương trình, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội xem xét, quyết định việc thực hiện trong giai đoạn tiếp theo.

Thảo luận về vấn đề này, thống nhất với nội dung báo cáo, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội Lê Quang Mạnh bày tỏ ủng hộ cần có biện pháp tháo gỡ vướng mắc cho việc thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia nhằm phát huy kết quả tích cực của các chương trình đối với sự nghiệp giảm nghèo, bảo đảm đời sống người dân. Về ban hành nghị quyết của đoàn giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách nhất trí với nội dung báo cáo của đoàn giám sát đề cập đến tính cấp thiết của vấn đề và các nội dung của các cơ chế giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn. Nhưng điều quan trọng là quá trình chuẩn bị các nội dung để bảo đảm quy trình, đồng thời đánh giá chặt chẽ khi thiết kế các nội dung giải pháp để đảm bảo khả thi tạo thay đổi cơ bản, thực chất.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, cần phải thay đổi cách quản lý các chương trình này, nên đi theo hướng địa phương chịu trách nhiệm chứ cách hiện nay rất chậm trễ.

Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đánh giá cao công tác chỉ đạo 3 chương trình của Chính phủ, đã sớm phát hiện để đề xuất tháo gỡ kịp thời những vướng mắc phát sinh trong thực tế. UBTVQH cơ bản thống nhất với các giải pháp do Chính phủ đề xuất và thống nhất tên gọi là cơ chế đặc thù tháo gỡ khó khăn, vướng mắc 3 chương trình. Riêng thí điểm việc phân cấp cho cấp huyện chủ động quyết định, điều chỉnh cơ cấu nguồn vốn, danh mục dự án đầu tư thực hiện các chương trình giao Chính phủ nghiên cứu, thiết kế trình Quốc hội trong thời điểm thích hợp. Trong đó, cần làm rõ thời gian thí điểm, địa bàn thí điểm.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị Chính phủ tiếp tục lấy ý kiến tham gia của các bộ, ngành, báo cáo đánh giá tác động, bổ sung một số nguyên tắc, tiêu chí cụ thể, để thực hiện các cơ chế này, gửi sớm cho các cơ quan của Quốc hội để Hội đồng Dân tộc thẩm tra chính thức trước khi trình Quốc hội tại kỳ họp thứ sáu.

Cùng ngày, UBTVQH đã xem xét phê chuẩn đề nghị của Thủ tướng Chính phủ về việc bổ nhiệm/miễn nhiệm Đại sứ đặc mệnh toàn quyền nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.