Một đời dành cho hát bội

NSND Xuân Quan, tên thật là Trần Văn Quan, sinh năm 1961 tại TPHCM, trong một gia đình có truyền thống 3 đời gắn bó với nghệ thuật hát bội. Từ nhỏ, ông đã được tiếp xúc và nuôi dưỡng niềm đam mê với loại hình nghệ thuật truyền thống này. Sau khi tốt nghiệp Trường Nghệ thuật Sân khấu II (nay là Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TPHCM), Xuân Quan gắn bó với Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TPHCM trong suốt sự nghiệp của mình. Ông là một trong những trụ cột của nhà hát, góp phần gìn giữ và phát huy giá trị của nghệ thuật hát bội trong xã hội hiện đại.

Nhắc đến NSND Xuân Quan, khán giả bày tỏ sự mến mộ thì các đồng nghiệp cũng thể hiện sự nể phục. Nhiều người khẳng định, Xuân Quan là một trong những gương mặt tiêu biểu của hát bội miền Nam, tham gia rất nhiều vở diễn và để lại nhiều vai diễn ấn tượng, như: Trịnh Ân (tuồng Trảm Trịnh Ân), Từ Hải Thọ (Xử bá đao Từ Hải Thọ), Đặng Trần Thường (Đài thiêng), Nguyễn Trãi (tuồng Bí mật Lệ Chi viên), Đỗ Thanh Nhân (Chất ngọc không tan)… Trong đó, có vai Dư Hồng (tuồng Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu) với vũ đạo đỉnh cao, NSND Xuân Quan nổi tiếng từ Bắc chí Nam.

Cùng với đó, các tác phẩm nổi bật của Nhà hát nghệ thuật Hát bội TPHCM từ tuồng thầy đến các vở diễn lịch sử, như Lê Công kỳ án, Chiếc áo thiên nga, Sanh vi tướng, tử vi thần… đều có sự đóng góp của NSND Xuân Quan ở nhiều vai trò, như đạo diễn, trợ lý đạo diễn, dàn dựng vũ đạo, cố vấn nghệ thuật…

Đạo diễn Lê Nguyên Đạt cho rằng, NSND Xuân Quan không chỉ là một nghệ sĩ giỏi nghề mà luôn nỗ lực phấn đấu để nâng cao trình độ, không ỷ lại vào năng lực mà không ngừng học tập. “Anh Xuân Quan có cách làm nghề xứng đáng được trân trọng, là tấm gương cho các thế hệ tiếp nối. Anh vừa là người thầy, vừa là người anh, người tạo gạch nối thế hệ cho việc giữ gìn nghệ thuật hát bội. Dù đã về hưu anh vẫn miệt mài làm công tác truyền nghề, mất Xuân Quan là mất mát lớn của hát bội TPHCM nói riêng và cả nước nói chung” – Nguyên Đạt nói.

Người thầy tận tụy

NSƯT Ngọc Nga, nguyên Phó Giám đốc phụ trách nghệ thuật Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TPHCM, khẳng định, NSND Xuân Quan có đóng góp vô cùng to lớn cho công tác truyền nghề, đào tạo lực lượng kế thừa cho nghệ thuật hát bội TPHCM. Không chỉ các nghệ sĩ trẻ của Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TPHCM mà nhiều năm qua, ông cũng truyền dạy vũ đạo cho sinh viên Khoa Kịch hát dân tộc (Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh TPHCM).

Nghệ sĩ Bảo Châu khẳng định, thầy cũng như cha, bản thân anh luôn tâm niệm và rèn luyện theo những điều NSND Xuân Quan đã tâm huyết truyền lại. Nối tiếp tinh thần của thầy, Bảo Châu cũng đang hướng dẫn tập luyện vũ đạo cho các diễn viên trẻ của Nhà hát nghệ thuật Hát bội TPHCM.

NSND Xuân Quan trong một vai diễn lịch sử

Nghệ sĩ cải lương Thanh Khang vẫn nhớ đến người thầy thật hiền mà thật tận tình trong các tiết học vũ đạo. “Khi tôi thi Tài năng trẻ diễn viên cải lương toàn quốc thì thầy Xuân Quan đã hết lòng dàn dựng và tập vũ đạo cho tôi, tiếp thêm tự tin để tôi có bước tiến mới trong quá trình làm nghề” – Thanh Khang chia sẻ.

Chánh Văn phòng Sở Văn hóa - Thể thao TPHCM Võ Hồ Hoàng Vũ, từng là Giám đốc Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TPHCM, cho biết, NSND Xuân Quan tới lúc bệnh đau vẫn đau đáu với công tác truyền nghề. “Anh Quan cũng là một trong những nghệ sĩ giỏi nghề, có vũ đạo đẹp nhất của Nhà hát Nghệ thuật Hát bội TPHCM. Nhà hát đã phối hợp ghi hình lại những động tác vũ đạo đặc sắc của anh Xuân Quan để làm tư liệu, sau này có thể làm tài liệu tham khảo, đào tạo lớp diễn viên trẻ cho nhà hát” – anh Hoàng Vũ cho biết.

NSND Xuân Quan cũng thuộc số ít nghệ sĩ hát bội miền Nam được nhiều lần mời tham gia hội đồng giám khảo các kỳ hội diễn toàn quốc. Điều đó chứng tỏ tài năng và uy tín của NSND Xuân Quan không chỉ gói gọn ở hát bội miền Nam mà đồng nghiệp cả nước cũng biết tiếng, trân trọng. NSND Xuân Quan đã ra đi, nhưng những đóng góp của ông cho nghệ thuật hát bội cũng như sân khấu truyền thống nước nhà sẽ được ghi nhớ mãi.