Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra rằng để có thể thành công trong công tác xây dựng Đảng, chúng ta phải dựa vào những lý luận về cách mạng và khoa học của Chủ nghĩa Mác - Lênin, lấy Đảng làm cốt, cụ thể:
Xây dựng Đảng về tư tưởng, lý luận: Việc học tập nghiên cứu, tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin phải luôn phù hợp với từng đối tượng; Việc vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin phải luôn luôn phù hợp với từng hoàn cảnh; Trong quá trình hoạt động, Đảng ta phải chú ý học tập, kế thừa những kinh nghiệm tốt của các Đảng cộng sản khác, đồng thời Đảng ta phải tổng kết kinh nghiệm của mình để bổ sung vào chủ nghĩa Mác - Lênin; Đảng ta phải tăng cường đấu tranh bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin. Chú ý chống giáo điều, cơ hội, xét lại chủ nghĩa Mác - Lênin; chống lại những luận điểm sai trái, xuyên tạc, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin.
Xây dựng Đảng về chính trị: Cần phải thường xuyên giáo dục đường lối, chính sách của Đảng, thông tin thời sự cho cán bộ, đảng viên để họ luôn luôn kiên định giữ vững lập trường, giữ vững bản lĩnh chính trị dù ở bất cứ hoàn cảnh nào. Đồng thời cũng cảnh báo về những nguy cơ sai lầm về đường lối chính trị sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng đối với vận mệnh của Tổ quốc, sinh mệnh chính trị của hàng triệu đảng viên cũng như của hàng triệu nhân dân lao động.
Xây dựng Đảng về tổ chức, bộ máy, công tác cán bộ: Tập trung dân chủ; Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; Kỷ cương, kỷ luật nghiêm minh, chấp hành tự giác; Đoàn kết thống nhất trong công tác Đảng.
Xây dựng Đảng về đạo đức: Giáo dục đạo đức cách mạng là một nội dung quan trọng, cần thiết và không thể thiếu trong việc tu dưỡng rèn luyện của cán bộ, đảng viên. Nó gắn chặt với cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân dưới mọi hình thức nhằm làm cho Đảng luôn luôn thật sự trong sạch.
Mở đầu truyền thống vẻ vang của ngành Tổ chức xây dựng Đảng là công tác tham mưu chuẩn bị, tổ chức thành công Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lâm thời của Đảng.
Ngày 14/10/1930, tại Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lâm thời lần thứ Nhất tại Hồng Kông (Trung Quốc) ba cơ quan trung ương đầu tiên được hình thành: Bộ Tuyên truyền, Bộ Tài chính, Bộ Tổ chức kiêm Giao thông (tiền thân của Ban Tổ chức Trung ương). Bộ Tổ chức kiêm Giao thông thành lập đánh dấu chuyển biến mới trong công tác tổ chức xây dựng Đảng. Với ý nghĩa lịch sử đó, Ban Bí thư Trung ương Đảng khoá IX quyết định chọn ngày 14/10 hằng năm là Ngày truyền thống ngành Tổ chức xây dựng Đảng và Cơ quan Tổ chức cấp ủy các cấp.
Từ những ngày đầu thành lập, Đảng mới có 50 chi bộ, chỉ hơn 200 cán bộ, đảng viên nhưng đến tháng 4/1931 đã có 250 chi bộ, 2.400 cán bộ, đảng viên. Cùng với công tác phát triển tổ chức đảng và đảng viên, vận động và tổ chức các phong trào đấu tranh cách mạng của quần chúng, Bộ Tổ chức đã xây dựng được hệ thống liên lạc bí mật từ Trung ương tới các Xứ ủy và các tổ chức đảng cơ sở, giúp Trung ương Đảng nắm chắc tình hình trong nước và quốc tế, kịp thời chỉ đạo các phong trào cách mạng.
Tháng 8/1941, Hội nghị Trung ương lần thứ 8 diễn ra, ngay sau Hội nghị, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Trung ương Đảng, Bộ Tổ chức đã triển khai đồng thời một khối lượng lớn công việc. Từ tháng 5/1941 đến tháng 5/1945, cùng với việc tiếp tục mở rộng và phát triển tổ chức đảng trên các địa bàn, Bộ đã tham mưu Trung ương Đảng xây dựng tổ chức Mặt trận Việt Minh các cấp; nhanh chóng thành lập tổ chức đảng trong các đội vũ trang, xây dựng các chiến khu cách mạng…
Tháng 8/1945, Đảng đã có được 5.000 cán bộ, đảng viên. Nhờ vào đường lối chính trị đúng đắn, nghệ thuật tổ chức tài tình, Đảng đã tập hợp đông đảo lực lượng quần chúng cách mạng, tiến hành thành công Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng Tám năm 1945, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Đây cũng chính là thành tựu to lớn của công tác Tổ chức xây dựng Đảng về phát động, tổ chức phong trào cách mạng, tập hợp, định hướng quần chúng tham gia đấu tranh giải phóng dân tộc.
Trong những năm tháng ác liệt kháng chiến chống Mỹ, ở miền Bắc, công tác Tổ chức xây dựng Đảng tập trung kiện toàn tổ chức, lề lối làm việc của cơ quan Đảng, Nhà nước, đoàn thể; triển khai các cuộc vận động xây dựng chi bộ, đảng bộ cơ sở “Bốn tốt” gắn với Cuộc vận động “Ba xây, ba chống”; chú trọng đào tạo cán bộ xuất thân từ công - nông, học sinh miền Nam tập kết; chọn cử cán bộ đi học ở các nước xã hội chủ nghĩa; tăng cường xây dựng đội ngũ cán bộ trong các lĩnh vực quân sự, kinh tế; chi viện cho cách mạng miền Nam và làm nhiệm vụ quốc tế. Ở miền Nam, công tác Tổ chức xây dựng Đảng góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Trải qua 21 năm kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cơ quan tổ chức cấp ủy các cấp và đội ngũ cán bộ làm công tác tổ chức của Đảng dù hoạt động ở đâu cũng đều tỏ rõ lòng trung thành với Đảng, với Tổ quốc, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, hy sinh, nỗ lực phấn đấu để hoàn thành nhiệm vụ. Hàng ngàn cán bộ làm công tác tổ chức của Đảng đã trực tiếp hoạt động ở các chiến trường ác liệt, nhiều đồng chí đã anh dũng hy sinh.
Sau đại thắng mùa Xuân năm 1975, ngành Tổ chức xây dựng Đảng chủ động phối hợp giải quyết hàng loạt những vấn đề cấp bách, củng cố hệ thống chính trị thống nhất trong cả nước, điều động cán bộ lãnh đạo, quản lý, chuyên môn tăng cường cho miền Nam, bảo đảm nhiệm vụ chính trị trước mắt và đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ lâu dài.
Với khối lượng công tác lớn, mới và có nhiều khó khăn, phức tạp, nhất là việc chuyển đổi cơ cấu tổ chức, cán bộ từ mô hình thời chiến sang thời bình nên công tác tổ chức của Đảng. Vấn đề này đã được Đảng ta chỉ ra tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V (3/1982): “Những ưu điểm và khuyết điểm trong sự lãnh đạo chính trị của Đảng gắn liền với những ưu điểm và khuyết điểm trong công tác xây dựng Đảng về tư tưởng và tổ chức, trong đó công tác tổ chức cũng trì trệ, chậm chuyển hướng, không theo kịp tình hình và nhiệm vụ”.
Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đề ra đường lối đổi mới: “Đổi mới tư duy, trước hết đổi mới tư duy về kinh tế; đổi mới tổ chức, đội ngũ cán bộ; đổi mới phong cách lãnh đạo và công tác” với những bước đi thích hợp.
Từ Đại hội VI (1986) đến nay, không có nhiệm kỳ nào Trung ương Đảng không có nghị quyết về xây dựng Đảng. Cụ thể là: Nghị quyết Trung ương 5 (khoá VI): “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng, bảo đảm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội VI”; Nghị quyết Trung ương 3 (khoá VII) về “Một số nhiệm vụ đổi mới và chỉnh đốn Đảng”; Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2 - khoá VIII) về “Một số vấn đề cơ bản và cấp bách trong công tác xây dựng Đảng hiện nay”; Kết luận Hội nghị Trung ương 4 (khoá IX) về “Tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn và đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí”; Nghị quyết Trung ương 3 (khoá X): “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”…
Trước yêu cầu mới ngày càng cao của công cuộc đổi mới, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI tiếp tục bàn và ban hành Nghị quyết Trung ương 4: “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”. Nghị quyết Trung ương 4 được viết rất ngắn gọn, nhưng chứa đựng nhiều nội dung cơ bản và quan trọng với tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt là kiên quyết, kiên trì thực hiện với quyết tâm chính trị cao của cả hệ thống chính trị, gắn với thực hiện tổng thể các nghị quyết khác của Đảng để khắc phục những khuyết điểm, yếu kém kéo dài trong Đảng và tạo bước đột phá về công tác cán bộ. Những nỗ lực đổi mới của ngành đã tạo sự chuyển biến tích cực trong công tác tổ chức xây dựng Đảng trên cả nước.
Qua hơn 4 năm thực hiện, Đại hội XII của Đảng nhận định: “Việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng; có tác động thúc đẩy đất nước vượt qua khó khăn, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế xã hội, củng cố thêm niềm tin trong Đảng và nhân dân”.
Từ năm 2016 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Ban Chấp hành Trung ương, trực tiếp là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, sự phối hợp chặt chẽ, có hiệu quả của các cơ quan chức năng thuộc Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, ngành Tổ chức xây dựng Đảng đã tập trung nghiên cứu, tham mưu ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 26-NQ/TW, Quy định số 08-QĐ/TW và nhiều chỉ thị, kết luận, quy chế quan trọng khác để triển khai thực hiện 2 nhiệm vụ trọng tâm về công tác xây dựng Đảng.
Với quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt của cả hệ thống chính trị, việc cụ thể hóa và triển khai đồng bộ 3 vấn đề trọng tâm, cấp bách trong Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI) và 2 nhiệm vụ trọng tâm được xác định tại Đại hội XII về xây dựng Đảng mang lại kết quả tương đối toàn diện. Đã góp phần đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả tình trạng cán bộ, đảng viên vi phạm kỷ luật, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.
Trên cơ sở tổng kết, đánh giá toàn diện, sâu sắc công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong nhiệm kỳ Đại hội XII và căn cứ tình hình thực tiễn, nhất là về công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã đặc biệt chú trọng công tác xây dựng Đảng và chỉ rõ: “Trong những năm tới, phải đặc biệt coi trọng và đẩy mạnh hơn nữa xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ”. So với Đại hội XII, công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng không chỉ được đề cập trong Báo cáo chính trị, Đại hội XIII còn có Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng và thi hành Điều lệ Đảng. Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong các văn kiện Đại hội XIII có nhiều nội dung mới. Đại hội XIII đã đề ra 10 nhóm nhiệm vụ, giải pháp, trong đó xác định 3 nhiệm vụ trọng tâm, 3 giải pháp đột phá về công tác xây dựng Đảng để thực hiện.
Hơn 90 năm xây dựng và trưởng thành, Ngành Tổ chức xây dựng Đảng luôn hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, xứng đáng là cơ quan tham mưu đắc lực, là chỗ dựa vững chắc của cấp ủy các cấp về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, những chiến sĩ ưu tú, trung kiên cho Đảng, cho cách mạng, góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng. Đội ngũ những người làm công tác tổ chức của Đảng qua các thời kỳ không ngừng nỗ lực phấn đấu, xây dựng nên truyền thống tốt đẹp của Ngành, góp phần vào những chiến công to lớn của cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu.