Bánh chưng, bánh tét là những loại bánh được làm từ gạo nếp, đậu xanh, thịt, gói lá dong hoặc lá chuối, không thể thiếu trên bàn thờ ông bà, tổ tiên trong dịp Tết ở mỗi gia đình người Việt. Nếu như miền Bắc có bánh chưng vuông thì miền Nam thường gói bánh Tét, hình trụ dài như cái đòn. Bánh tét miền Nam ngoài nhân đậu xanh, thịt còn có thêm loại bánh có nhân chuối và còn được gia giảm thêm nước cốt dừa cho bánh có thêm độ béo, ngậy.

Đã qua rằm tháng Chạp, không khí gói bánh tét ở Phước Hòa càng thêm nhộn nhịp. Tại nhà bà Lê Thị Rớt, ấp Phước Hòa, xã Mong Thọ B, cả con trai, con dâu, hàng xóm đang cùng nhau xúm lại gói bánh. Đủ loại nhân đậu xanh, thịt mỡ, chuối được bày ra rất nhiều để phục vụ cho một mẻ bánh mới. Bà Rớt cho biết, năm nay tôi gần 70 tuổi, nghề gói bánh tét được truyền lại từ thời ông bà của bà đến nay đã gần 50 năm. Hiện bà không trực tiếp đứng ra tổ chức gói bánh, giao sỉ đi khắp nơi mà bà đã giao lại cho con trai, con dâu làm. Tuy vậy, bà vẫn là người gói chính khi có nhiều mối đặt hàng.

Gia đình bà Rớt gói bánh tét quanh năm, bình quân gói 200 đòn bánh tét/ngày, cung cấp cho thị trường khắp các tỉnh, thành lân cận vùng đồng bằng sông Cửu Long. Giá bán sỉ 10.000 - 40.000 đồng/đòn tùy theo kích cỡ bánh tét. Trừ chi phí, lợi nhuận được khoảng 500.000 - 700.000 đồng/ngày. Mỗi dịp Tết, bình quân gia đình bà Rớt làm khoảng 3.000 đòn bánh tét, có khi nhiều hơn, lợi nhuận khoảng 6 - 7 triệu đồng, góp thu nhập để gia đình đón Tết thêm đầm ấm, sung túc.

Các loại nhân làm bánh tét được chuẩn bị kỹ trước khi gói bánh.

Tại gia đình chị Trần Thị Thanh Tuyền, mọi người vừa gói bánh tét vừa trò chuyện rôm rả, không khí Tết như đã ở đâu đây. Chị Tuyền cho biết, gói bánh tét mỗi dịp trước Tết như truyền thống của gia đình tôi. Đây là dịp để đoàn tụ gia đình, mọi người được dịp xúm lại với nhau cùng làm bánh. Làm xong bán có thêm tiền trang trải Tết. Theo chị Tuyền, Tết là dịp sum họp, mang ý nghĩa sâu sắc đối với mỗi người. Ai cũng muốn về bên gia đình, được ăn cùng nhau miếng bánh tét để cảm nhận không khí sum vầy trong tiết trời vào xuân.

Làng nghề bánh tét Phước Hòa có khoảng 20 - 30 hộ làm bánh tét quanh năm như một nghề để mưu sinh. Tết đến, số hộ làm bánh tét cung cấp cho thị trường Tết lên đến khoảng 50 hộ. Chưa kể tất cả các hộ còn lại ở ấp Phước Hòa đều làm bánh tét dịp Tết, vừa để cúng ông bà, biếu bà con, họ hàng, vừa để bán cho khách lẻ, có thêm đồng ra đồng vào để đón Tết. Mỗi người một việc, làm theo kiểu dây chuyền, người thì chuẩn bị lá, nguyên liệu; người thì gói bánh; người buộc dây; người nhóm lửa bắc nồi nước; người canh nấu bánh…

Vừa gói bánh chị Trần Thị Loan vừa tâm sự, gia đình tôi ba đời gói bánh, và tôi đã có 30 năm làm nghề. Ngoài những nguyên liệu thông thường như gạo nếp, chuối, đậu, thịt mỡ, tùy theo yêu cầu của khách hàng mà tăng tỉ lệ các thành phần trong bánh. Đặc biệt, bánh tét muốn ngon cần có cách trộn nước cốt dừa đúng tỉ lệ để hương vị thêm hấp dẫn.

Gắn bó nghề gói bánh tét gần 50 năm nay, chị Võ Thị Mai cho biết đây là nghề mưu sinh hàng ngày của cả gia đình chị. Tết đến lại càng bận rộn hơn vì khách hàng đặt bánh nhiều phục vụ cho nhu cầu ngày Tết. Cả nhà chị ai cũng tham gia làm bánh để giao bánh đúng hẹn cho khách. Theo chị Mai, hiện giá thịt lợn đang tăng cao nên năm nay nhiều gia đình không gói bánh nữa mà chuyển sang đặt hàng cho tiện lợi lại rẻ. Do vậy, số lượng khách đặt hàng càng nhiều. Tuy mệt nhưng cả nhà chị đều vui vẻ, phấn chấn vì biết lợi nhuận sẽ tăng lên nhiều, hứa hẹn đón một cái Tết tươi vui.

Gạo rải đều trước khi gói bánh.

Tương truyền, mùa xuân Kỷ Dậu năm 1789, Nguyễn Huệ tiến quân ra Bắc đánh quân Thanh. Trong lúc nghỉ ngơi, ăn Tết, có một người lính mang một món bánh làm từ gạo nếp, nhân đậu xanh, hình dạng như bánh tét ngày nay dâng lên mời vua Quang Trung. Vua ăn thấy ngon bèn hỏi thăm về loại bánh này. Anh lính kể, bánh do người vợ ở quê nhà làm gửi cho. Mỗi lần ăn bánh, anh càng thương, càng nhớ vợ nhiều hơn. Anh mắc chứng đau bụng, nhưng khi ăn bánh này thì lại không thấy đau nữa. Nghe câu chuyện cảm động của anh lính, vua bèn ra lệnh cho mọi người gói loại bánh này để ăn Tết và đặt tên là bánh Tết. Lâu ngày bánh Tết đọc trại thành bánh Tét nên có người dân gọi là bánh tét như bây giờ.

Bánh tét giờ đây là hương vị không thể thiếu trong những ngày đầu xuân nơi đất trời phương Nam. Làng nghề bánh tét Phước Hòa càng gần Tết lại càng thêm tất bật, nhộn nhịp các loại xe chở thực phẩm, nguyên liệu làm bánh, xe đến chở bánh tét đi giao khắp nơi, phục vụ nhu cầu của thị trường. Nhiều lò bánh hoạt động hết công suất ngày đêm đến tận chiều 30 Tết mới ngưng đỏ lửa. Lúc này, một mùa xuân mới đang đến rất gần, làng nghề bánh tét Phước Hòa lại hân hoan đón một mùa xuân mới với niềm vui được mang hương vị Tết truyền thống đến mọi nhà.