Sau 5 năm thực hiện Chỉ thị số 03-CT/TW ngày 14-5-2011 của Bộ Chính trị khóa XI về “Tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, đã đạt được kết quả bước đầu, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ XI của Đảng và Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”. Tuy nhiên, Bộ Chính trị cũng nhìn nhận: “Việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh còn có những hạn chế, chưa trở thành việc làm thường xuyên, chưa thành ý thức tự giác của không ít tổ chức cán bộ, đảng viên”. Nhằm tiếp tục phát huy kết quả đạt được sau 5 năm thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW, ngày 15-5-2016, Bộ Chính trị đã ban hành Chỉ thị số 05-CT/TW về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.
So với Chỉ thị 03-CT/TW, Chỉ thị 05-CT/TW có một số điểm mới nổi bật.
Thứ nhất, Bộ Chính trị xác định, đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một nội dung quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Thời gian qua, việc thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW được coi là giải pháp hàng đầu trong nhóm giải pháp về công tác chính trị tư tưởng để thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI. Việc xác định “học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một nội dung quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng” đã nhấn mạnh hơn nữa về tầm quan trọng, vị trí, vai trò của việc học Bác đối với công tác xây dựng Đảng một cách toàn diện, cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức, chứ không chỉ giới hạn trong nhóm giải pháp về chính trị tư tưởng. Kế hoạch 03-KH/TW ngày 25-7-2016 của Ban Bí thư Trung ương về thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW nêu rõ: “Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trở thành một nội dung quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức, xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đủ năng lực, phẩm chất, ngang tầm nhiệm vụ…”; đồng thời việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh nhằm “ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ.
Thứ hai, Bộ Chính trị yêu cầu phải làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Hồ Chí Minh thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội, xây dựng văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Trong Chỉ thị 05-CT/TW, Bộ Chính trị xác định nội hàm của việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong thời gian tới. Đó là hệ thống quan điểm, tư tưởng Hồ Chí Minh (về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và con người; về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; về kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; về sức mạnh của nhân dân, về khối đại đoàn kết toàn dân tộc…), các quan điểm và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh (về tuyệt đối trung thành, kiên định lý tưởng cách mạng; hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, tận trung với nước, tận hiếu với dân; hết lòng yêu thương đồng bào, đồng chí, yêu thương con người; cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư, thật sự là công bộc của nhân dân, kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân…), phong cách Hồ Chí Minh (về phong cách tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo, luôn gắn chặt lý luận với thực tiễn; phong cách làm việc dân chủ, khoa học, kỹ lưỡng, cụ thể, tới nơi, tới chốn; phong cách ứng xử văn hóa, tinh tế, đầy tính nhân văn, thấm đẫm tinh thần yêu dân, trọng dân, vì dân; phong cách nói đi đôi với làm, đi vào lòng người…). Những điều đó cần được quán triệt, nghiên cứu sâu sắc, thấu đáo.
Thứ ba, Bộ Chính trị nhấn rất mạnh vai trò của người đứng đầu. Đó là: phải “xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đủ năng lực, phẩm chất, ngang tầm nhiệm vụ”. Trong những phương châm thực hiện Chỉ thị, Bộ Chính trị nhấn mạnh, “trên trước, dưới sau”, “trong trước, ngoài sau”, trong đó, rất quan trọng là phải đề cao trách nhiệm nêu gương tự giác học trước, làm theo trước để nêu gương của người đứng đầu và cán bộ chủ chốt các cấp, của cán bộ, đảng viên trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Trong công tác tổ chức thực hiện Chỉ thị, Bộ Chính trị tiếp tục giao nhiệm vụ cho cấp ủy các cấp, trực tiếp là ban thường vụ cấp ủy, đồng chí bí thư cấp ủy chỉ đạo. Ban Bí thư Trung ương Đảng, đồng chí Tổng Bí thư chỉ đạo việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong toàn Đảng và xã hội. Kế hoạch 03-KH/TW cũng xác định: “Người đứng đầu phải gương mẫu xây dựng kế hoạch học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”.
Thứ tư, yêu cầu gắn việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh với thực hiện Nghị quyết Trung ương số 33-NQ/TW về “xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Chỉ thị 05-CT/TW nhấn mạnh: gắn việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh với việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Kế hoạch 03-KH/TW nêu cụ thể, phải đẩy mạnh hoạt động sáng tác, quảng bá tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí về chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, gắn với thực hiện Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”.
Thứ năm, Bộ Chính trị đặc biệt yêu cầu gắn việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh với thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Bộ Chính trị không chỉ dành riêng một nội dung để yêu cầu về công táo giáo dục tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong hệ thống giáo dục quốc dân và các học viện, trường chính trị, trường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ các cấp, mà còn chỉ rõ từng nội dung cần đưa vào chương trình để bảo đảm phù hợp với từng cấp học, bậc học và với yêu cầu giáo dục, đào tạo. Kế hoạch 03-KH/TW nêu rõ, Ban Cán sự đảng Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo hoàn thành việc xây dựng chương trình và đưa vào giảng dạy nội dung học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh trong hệ thống giáo dục quốc dân; Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh chủ trì, phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Học viện Hành chính Quốc gia và các tổ chức chính trị - xã hội biên soạn chương trình, giáo trình về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để giảng dạy ở các học viện, trường chính trị, trường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ các cấp…
Thứ sáu, gắn “xây” với “chống”; tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, gắn với đánh giá, nhận xét cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức hằng năm và cả nhiệm kỳ; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu. Trong đó, Bộ Chính trị nhấn mạnh yếu tố “xây”: “Học đi đôi với làm theo, chú trọng việc làm theo bằng những hành động và việc làm cụ thể”; “Xây dựng, tổng kết và nhân rộng những điển hình tiên tiến về làm theo tư tưởng, đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh”… Kế hoạch 03-KH/TW cũng nêu rõ: “Hằng năm tổ chức sơ kết việc thực hiện Chỉ thị 05-CT/TW và Kế hoạch của Ban Bí thư, kết hợp biểu dương những tấm gương người tốt, việc tốt trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Bác”.
Thứ bảy, là về vấn đề xây dựng và thực hiện đạo đức công vụ; Chỉ thị 05-CT/TW yêu cầu: tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, đạo đức công vụ ở từng địa phương, cơ quan, đơn vị với phương châm “sát chức năng, nhiệm vụ, ngắn gọn, dễ nhớ, dễ thực hiện và đánh giá việc thực hiện”. Hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến đạo đức công vụ. Cơ quan nhà nước, cơ quan tư pháp là nơi thường xuyên tiếp xúc với nhân dân, là nơi dễ xảy ra quan liêu, tiêu cực, tham nhũng. Vấn đề xây dựng những chuẩn mực trong thực thi công vụ, cũng như xác định trách nhiệm, nghĩa vụ, thẩm quyền của cán bộ, công chức là vô cùng quan trọng và cấp bách. Kế hoạch 03-KH/TW nhấn mạnh: “Các cấp ủy, tổ chức đảng, địa phương, cơ quan, đơn vị tùy theo tình hình, điều kiện, xác định rõ những nội dung đột phá nhằm làm chuyển biến rõ nét trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh ngay từ năm đầu nhiệm kỳ, nhất là đổi mới phong cách, tác phong công tác gần dân, sát dân, lắng nghe, đối thoại với nhân dân; chống bệnh thành tích, hình thức; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tiêu cực, tham nhũng; nâng cao tinh thần trách nhiệm, quyết liệt trong công việc, nói đi đôi với làm”.
Thứ tám, ngoài việc xây dựng kế hoạch thực hiện toàn khóa và hàng năm của tập thể, từng cá nhân phải xây dựng kế hoạch cho từng năm của bản thân mình để thực hiện việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và cuối năm báo cáo kết quả thực hiện với tập thể và chi bộ. Kế hoạch 03-KH/TW nêu cụ thể: “Mỗi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, đoàn viên, hội viên xây dựng kế hoạch và tự giác làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, báo cáo kết quả với cấp ủy hoặc chi bộ, cơ quan, đơn vị nơi công tác”; “Các đồng chí Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, bí thư cấp ủy, người đứng đầu địa phương, cơ quan, đơn vị xây dựng kế hoạch cá nhân về làm theo và gương mẫu trong việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, làm gương cho cán bộ, đảng viên, quần chúng noi theo”.
Thứ chín, trong Chỉ thị 05-CT/TW không giới hạn thời gian thực hiện; đây là một chỉ thị rộng hơn về nội hàm, cao hơn về yêu cầu và lâu dài hơn về thời gian. Điều này có thể hiểu, việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thực sự là một công việc thường xuyên, liên tục, trong từng giai đoạn có thể có những điểm nhấn và những yêu cầu riêng, nhưng phải luôn được chú trọng xuyên suốt. Điều này cũng góp phần khắc phục tâm lý xem việc học tập và làm theo gương Bác như một phong trào, một hoạt động bề nổi có tính giai đoạn…